सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-17

न नाव, न यात्री—सत्रहवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर   दिनांक 16 जनवरी रात्रि:  माथेरान।

सूत्र :

ब्रह्मैवाहं सर्ववेदान्तवेद्यं नाहं वेद

            व्योमवातादिरूपमू। रूपं नाहं

            नाम नाहं न कर्म ब्रह्मैवाहं

            सच्चिदानंदरूपम्।। 20।।

            नाहं देहो जन्य-मृत्यु कुतो मे

            नाहं प्राण: क्षुत्पिपासे कुतो मे।

            नाहं चेत: शोकमोहौ कुतो मे

            नाहं कर्ताबंधमोक्षौ कुतो मे।।

            इत्युपनिषत्।। 21।।

मैं समस्त वेदांत द्वारा जाना गया ब्रह्म ही हूं और मैं आकाश, वायु आदि जान पड़ने वाली वस्तु नहीं हूं। मैं रूप नहीं हूं नाम नहीं हूं और कर्म नहीं हूं वरन केवल सच्चिदानंद स्वरूप ब्रह्म ही हूं। मैं देह नहीं हूं तो फिर मुझे जन्म-मरण कहां सेही? मैं प्राण नहीं हूं तो मुझे भूख-प्यास कैसे लगे? मैं मन नहीं हूं तो मुझे शोक-मोह किस बात का हो? Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-17”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-16

अकर्ता—अभोक्‍ता—सोलहवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर   दिनांक 15 जनवरी 1972 रात्रि:  माथेरान।

सूत्र :

नाहं कर्ता नैव भोक्ता प्रकृते: साक्षीरूपक:।

            मत्सान्निध्यात् प्रवर्तन्ते देहाद्या अजडा इव।। 18।।

            स्थाणुर्नित्य: सदानन्द: शुद्धो ज्ञानमयोऽमल:।

            आत्माउहं सर्वभूतानां विशु: साक्षी न संशय:।। 19।।

मैं कर्ता नहीं हूं और भोक्ता भी नहीं हूं, परंतु केवल प्रकृति का साक्षी हूं और समीपत्व के कारण देह आदि को सचेतन होने का आभास होता है और वे वैसी ही क्रिया करते हैं।

मैं तो स्थिर, नित्य, सदैव आनंदरूप, शुद्ध, ज्ञानमय निर्मल आत्मा हूं, और सब प्राणियों में श्रेष्ठ हूं, साक्षीरूप व्याप्त हो रहा हूं, इसमें संशय नहीं। Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-16”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-15

नेति—नेति—पंद्रहवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर   दिनांक 15 जनवरी 1972 रात्रि:   माथेरान।

सूत्र :

नैव भवाम्यहं देहो नैन्द्रियाणि दशैवतु।

            न बुद्धिर्न मन: शश्वन्नाहंकारस्तथैव च।।16।।

            अप्राणोह्यमना: शुभ्रो बुकादीनां हि सर्वदा।

            साक्ष्‍यहं सर्वदा नित्यक्षिन्यात्रोऽहं न संशय:।। १७।।

मैं उत्‍पन्न नहीं होता हूं, मैं दस इंद्रियां नही हूं बुद्धि नहीं हूं,

            मन नहीं हूं और नित्य अहंकार भी नही हूं।

      मैं तो सदैव बिना प्राण और बिना मन के शुद्ध स्वरूप हूं,

  बिना बुद्धि का साक्षी हूं और हमेशा चित् स्वरूप हूं इसमें संशय नहीं। Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-15”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-14

अनादि अंतवती माया—चौदहवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर   15 जनवरी 1972 प्रात:   माथेरान।

सूत्र :

माया नाम अनादिरन्तवती

                      प्रमाणाऽप्रमाण साधारणा न सती

                      नासती न सदसती स्वयमधिका

                        विकाररहिता निरूप्यमाणा

                         सतीतरलक्षणशून्या सा

                             मायेत्युव्यते।

                         अज्ञान तुच्छाऽप्यसती

                         कालत्रयेऽपि पामराणा

                     वास्तवी च सत्त्वबुद्धिलौकिका-

                        नामिदमित्यनिर्वचनीया

                        वकुं न शक्यते ।। 15 ।।

जो अनादि है तो है पर जिसका अंत हो जाता है,

                  जो प्रमाण और अप्रमाण में समान Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-14”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-13

परब्रह्म—लक्षण—तेरहवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर  दिनांक 14 जनवरी रात्रि:   माथेरान।

सूत्र :

एतद्वस्तुचतुष्टयं यस्य लक्षणं

देशकालवस्तुनिमित्तेध्वव्यभिचारी

तत्पदार्थ: परमात्मेख्यते।।13।।

त्वं पदार्थादौपधिकात्

तत्पदार्थादौपधिकाभेदाद्विलक्षणमाकाशवत्

सूक्ष्म केवलं

सत्तामात्रस्वभावं परं ब्रह्मेख्यते।।14।।

ये चार (अर्थात् सत्य, ज्ञान, अनंत और आनंद ) वस्तु जिसके लक्षण हैं और देश,

         काल, वस्तु आदि निमित्तों के होने पर भी जिसमें कोई परिवर्तन नहीं होता, Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-13”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-12

चैतन्‍य के तीन रूप—बारहवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर  दिनांक 14 जनवरी 1972 प्रात:  माथेरन।

सूत्र:

ज्ञानं नामोत्पत्तिविनाशरहित

                     नैरन्तर्य ज्ञानमिख्यते।

                  अनंतं नाम मृद्विकारेषु मृदिव

                     स्वर्णविकारेषु स्वर्णमिव

                  तंतुविकारेषु तंतुरिवाव्यक्तादि-

                    सृष्टिप्रपंचेषु पूर्ण व्यापक

                     चैतन्यमनन्तमित्युव्यते।

                     आनंद नाम सुखचैतन्य-

                 स्वरूपोऽपरिमितानन्दसमुद्रोऽवशिष्ट-

                 सुखस्वरूपक्षानन्द इत्युच्यते।। 12।।

उत्‍पत्‍ति और विनाश से रहित नित्य चैतन्य को ज्ञान कहते हैं।

      मिट्टी से बनी हुई वस्तुओं में मिट्टी की तरह, सोने से बनी हुई वस्तुओं में सोने की तरह, Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-12”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-11

त्‍वं—स्‍वरूप प्रत्‍यगात्‍मा–ग्‍यारहवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर दिनांक 13 जनवरी 1972 रात्रि:  माथेरान।

सूत्र :

सत्‍यं ज्ञानमनन्‍तमानन्‍द

                    सर्वोपाधिविनिर्मुक्‍तं

                कटकमुकुटाद्युपाधिरहित सुवर्ण

                धनवद्विज्ञानचिन्‍मात्रस्‍वभावात्‍मा

                  यदा भासते तदा त्‍वं पदार्थ:

                       प्रत्‍यगात्‍मुच्‍येते।

                    सत्‍यं ज्ञानमनंतं ब्रह्म।

                      सत्‍यमाविनाशि।

                  अविनाशिनाम देशकाल

                 वस्‍तुनिमित्‍तेषु विनश्‍यत्‍सु

                 यत्र विनश्‍यति तदविनाशि

सत्‍य, ज्ञान अनंत और आनंदरूप सर्व उपाधि से रहित और कड़ा,

          मुकुट आदि की उपाधि से रहित केवल सोना जैसा ज्ञान Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-11”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-10

साक्षी, कूटस्थ और अंतर्यामी—दसवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर,  दिनांक 13 जनवरी 1972 प्रात:  माथेरान।

सूत्र :

ज्ञातृज्ञानज्ञेयानामाविर्भावरिरोभाव

            ज्ञाता स्‍वयंमाविर्भावरिरोभावरहित:

            स्‍वयंज्‍योति: साक्षीत्‍युच्‍यते।।9।।

            ब्रह्मादिपिपीलिकापर्यन्‍तं सर्वप्राणि-

              बुद्धिष्‍ववाशिष्‍टतयोपलभ्‍यमान:

               सर्वप्राणिबुद्धिस्‍थो यदा तदा

                कूटस्‍थ इत्‍युच्‍यते।।10।। Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-10”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-09

अज्ञान की पाँच ग्रंथियां—नौवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर,  दिनांक 12 जनवरी रात्रि:   माथेरान।

सूत्र:

मन आदिश्‍च प्राणादिश्‍चेच्‍छादिश्‍च सत्‍वादिश्‍च

                    प्रण्‍यादिश्‍चैतेपंचवर्गा इत्‍येषां पंचवर्गाणां

           धर्मीभूतात्‍मज्ञानादृते न नश्‍यत्‍यात्‍मसन्‍निधौ नित्‍यत्‍वेन प्रतीयमान

               आत्‍मोपाधिर्यस्‍तल्‍लिंग शरीरं ह्रदयग्रंथिरित्‍युच्‍यते।।7।।

                तन्‍न यत्‍प्रकाशते चैतन्‍यं से क्षेत्रज्ञ इत्‍युच्‍यते।।8।।

मन आदि, प्राण आदि, इच्छा आदि,

                    कल आदि औन गुण्य आदि के

                 पांच समूहों को पंच वर्ग कहा जाता है। Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-09”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-08

सुख—दुःख का स्‍वरूप—आठवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर,  दिनांक 12 जनवरी, 1972 प्रात:  माथेरान।

सूत्र:

सुखदुःख बुद्धयाश्रयोऽन्त: कर्ता यदा

                    तदा इष्ट विषये बुद्धि: सुखबुद्धि:

                     अनिष्ट विषये बुद्धिदु:खबुद्धि:।

                  शब्दस्पर्शरूपरसगधा: सुखदुःखहेतव:।

                        पुण्यपापकर्मानुसारी

                    भूत्वा प्राप्त शरीरसयोगमप्राप्त-

                  शरीरसयोगमिव कुर्वाणो यदा दृश्यते

                    तदोपहितजीव इत्युच्यते ।। 6 ।।

सुख-दुख की दृष्टि-अंतर में रुचिकर वस्तु की जो इच्छा है

          यह सुख-बुद्धि है और अरूचिकर वस्तु की कल्पना दुख-बुद्धि है । Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-08”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-07

पंच कोषों के पार—सातवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर, दिनांक 11 जनवरी, रात्रि:  माथेरान।

सूत्र :

एतत्कोशद्वयसंसक्त मन आदि

चतुर्दशकरणैरात्मा शब्दादि विषय

संकल्पादिधर्मान् यदा करोति तदा

मनोमयकोष इत्युच्यते ।

एतत्कोशत्रयसंसक्त

तद्गतीवशेषज्ञो यदा भासते

तदा विज्ञानमयकोश इत्युव्यते ।

एतत्कोशचतुष्टयसंसक्त

स्वकारणाज्ञाने वटकणिकायामिव

वृक्षो यदा वर्तते तदा

आनंदमयकोष इत्युव्यते ।। 5 ।। Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-07”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-06

पंच कोष—छठवां प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर,  दिनांक 11जनवरी, 1972;   माथेरान।

सूत्र :

अन्नकार्याणां कोशाना समूहोऽन्नमयकोश इत्‍युच्‍यते । 

                        प्राणादिचतुर्दशवायुभेदा अन्नमयकोशे

                      यदा वर्तन्ते तदा प्राणमयकोश इत्‍युच्‍यते ।

अन्न से बनने वाले कोषों के समूह रूप शरीर को अन्नमय कोष कहते हैं ।

               प्राण आदि चौदह प्रकार के वायु इस अन्नमय कोष में संचार करते हैं,

                            तब उसे प्राणमय कोष कहते हैं । Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-06”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-05

चेतना की धनी नींद और तुरिय—पाँचवाँ प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर,  दिनांक 10 जनवरी 1972 रात्रि:  माथेरान।

सूत्र:

चतुर्दशकरणोपरमाद्विशेष

                      विज्ञानभावद्यदा

                     शब्‍दादीन्‍नोपलभते

                   तदाssत्‍मल: सुषुप्‍तम्।

                  अवस्‍थात्रय भावाभावसाक्षी

               स्‍वयंभावरहितं नैरंतर्यं चैतन्‍यं यदा

             तदा तत्‍तुरीयचैतन्‍यमित्‍युच्‍यते ।। 4।।

इन चौहह इंद्रियों के शांत बन जाने पर जिस अवस्था में विशेष ज्ञान नहीं

होने के शब्‍दादि विषयों को ग्रहण नहीं करते हैं, उस समय की आत्मा की

     अवस्था को सुषुप्‍ति कहा जाता है। इन तीनों अवस्थाओं की

      उत्पात और लय को जानने वाला और स्‍वयं उत्पत्ति और Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-05”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-04

आत्‍मा की अवस्‍थाएं—चौथा प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर, दिनांक 10 जनवरी 1972, प्रात:  माथेरान।

सूत्र :

मन आदि चदुर्दश करणै:

                  पुष्‍कलैरादित्‍याद्यनगृहीतै:

                  शब्‍दादीन् विषयान् स्‍थूलान्

               यदोपलभते तदाssत्‍मनो जागरणम्।

                 तद्वासनासहितैश्‍यचतुर्दशकरणै:

              शब्‍दाद्यभावेsपि वासनामयान्‍छब्‍दादीन्

               यदोपलभते तदाssत्‍मन: स्‍वप्‍नम्।

सुर्यादि देवताओं की शीक्यों द्वारा मन, बुद्धि, चित्त, अहंकाम और दस इंद्रियां –

इन चौदह करणों द्वारा जिस अवसथा में आत्‍मा शब्‍द, स्‍पर्श आदि स्‍थूल विषय Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-04”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-03

अहंभाव, अविद्या और विद्या—तीसरा प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर, दिनांक 9 जनवरी, रात्रि;  माथेरान।

सूत्र :

आत्मेश्‍वर जीवोsनात्‍मनां

                  देहादीनामात्‍मत्‍वेनाभिमन्‍यते

            सोsभिमान आत्‍नो बन्‍ध: तन्‍निवृत्‍तिर्मोंक्ष:।।2।।

              या तदभिमानं कारयति सा अविद्या।

              सोsभिमानो यया निवर्तते सा वि़द्या।

आत्मा ही ईश्वर और जीवरूप है, फिर भी जो आत्मा नहीं है,

            ऐसे शरीर में जीव को अहंभाव हो जाता है;

   वही शरीर का बंधन है। इस अहंभाव का निकल जाना यही मोक्ष है।

      इस अहंभाव को जो उत्पन्न करती है, वह अविद्या है। Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-03”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-02

जिज्ञासा: प्रार्थना के बाद—दूसरा प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर, दिनांक 9 जनवरी 1972, प्रात:

माथेरान।

सूत्र :

कथं बन्‍ध: कथं मोक्ष: का विद्या काऽविद्येति।

                 जागत्‍स्‍वपनसुषुप्‍तितुरीयं च कथम्।

        अन्‍नमयप्राण मयमनोमयविज्ञातमय आतंद्मयकोशा: कथम्।

        कर्ता जीव: पन्‍चवर्ग: क्षेब्रज्ञ: साक्षी कुटस्‍थोsन्‍तर्यामी कथत्।

            प्रत्यगामा  परमात्मा माया चेति कथम्।। 1।।

बंधन क्या? मोक्ष क्या? विद्या और अविद्या क्या?

        जाग्रत, स्‍वप्‍न, सुषुप्ति औन तुरिय–ये चार अवस्‍थाएं क्या हैं? Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-02”

सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-01

सर्वसार उपनिषद-ओशो   एक नाव दो यात्री—पहला प्रवचन

ध्‍यान योग शिविर  दिनांक 8 जनवरी 1972, रात्रि,   माथेरान।

सूत्र :

ओम सहनावववतु।

                        सहु नौ   भुनक्‍तु।

                        सह वीर्यं करवावकै।

                        तेजस्‍विनावधीतमस्‍तु।

                         मा विव्‍दिषव है।

                        ओम शांति: शांति: शांति:।

ओम हे परमात्‍म

            हम दानों (गुरू औन शिष्य) का साथ ही रक्षण करो।

                        हम दोनों का पान करो।

                     हम दोनों साथ ही पुरूषार्थ करें।

                    हम दोनों की विद्या तेजस्‍वी हो।

                        हम किसी से द्वेष न करें।

                        ओम शांति, शांति, शांति। Continue reading “सर्वसार-उपनिषद–प्रवचन-01”

सर्वसार उपनिषद–ओशो

र्वसार उपनिषद!

असार से सार को खोज लेना भी कठिन है; सार में से भी सार को खोजना अति कठिन। जो व्यर्थ है उसमें सार्थक का पता लगा लेना भी आसान नहीं; लेकिन जो सार्थक है, उसमें से भी परम सार्थक को चुन लेना करीब-करीब असंभव जैसा है। मिट्टी से सोने को खोजने की अपनी मुसीबत, मुश्किल है, लेकिन सोने में से भी सोने के सार को.. स्वर्ण-सार को खोज लेना करीब-करीब असंभव है।

सर्वसार उपनिषद का अर्थ है : जो भी आज तक जाना गया गुह्य ज्ञान है, इसोटेरिक नॉलेज है, उसमें से भी जो सारभूत है, दि मोस्ट फाउंडेशनल; वह जो आधारभूत है– जिसमें से रत्ती भर भी छोड़ा नहीं जा सकता, जिसमें छोड़ने को कुछ भी असार नहीं बचा है, जिसमें शरीर को हमने बिलकुल ही छोड़ दिया और शुद्ध आत्म को ही निकाल लिया है, जिसमें सोने में से वस्तु को अलग कर दिया–केवल स्वर्ण–स्वर्ण के स्वर्णत्व को ही बाहर खींच लिया है, वैसा यह उपनिषद है। Continue reading “सर्वसार उपनिषद–ओशो”

Design a site like this with WordPress.com
प्रारंभ करें